Տուրիզմի  ձևերը և երթուղիները

Ազգային պարկում և հարակից տարածքներում առաջարկվող տուրիզմի ձևերը կարելի է բաժանել 2 գլխավոր տիպերի` հատուկ և ընդհանուր հետաքրքրություն ներկայացնող: 

Հատուկ (նեղ մասնագիտացված) ձևերը կարող են լինել ինչպես դասական տուրիստական ուղևորությունների, այնպես էլ հետազոտական արշավախմբերի տեսքով: Դրանց շարքին են դասվում`

  • վայրի կենդանական և բուսական աշխարհի դիտարկման (wildlife watching), oրինակ` թռչնադիտական (birdwatching), բուսաբանական,
  • գեոէկոլոգիական, գիտական, ճարտարապետական, ազգագրական և այլ տուրերը:

Առաջարվող ընդհանուր  հետաքրքրության երթուղիները դա բնության, մշակութային, արկածային, սպորտային և այլ գրավչություններ համատեղող ուղևորություններն են: Դրանք կարող են անցկացվել  մեքենայով, հետիոտն, հեծյալ, դահուկներով, ինչպես նաև կոմբինացված արշավների ձևով: Ազգային պարկին հարակից բոլոր համայնքներում առկա է ագրո-տուրիզմի զարգացման զգալի ներուժ. ագրո-տուրիզմը կարելի է համատեղել կամ միացնել նաև տուրիզմի այլ ձևերի հետ, ինչպիսիք են` հետիոտն, հեծյալ, ձիերով և ավանակներով, ավտոմեքենաներով տուրերը, պատմա-մշակութային տուրերը, սիրողական ձկնորսությունը և այլն:

Վայրի կենդանական և բուսական աշխարհի դիտարկման (wildlife watching) տուրերից Հայաստանի պայմաններում մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում թռչնադիտական (birdwatching) և բուսաբանական տուրիզմը:

Բացի թռչնադիտական տուրերից կենդանական աշխարհի հետ կապված որոշ հետաքրքրություն Հայաստանի պայմաններում կարող է ներկայացնել միայն թիթեռների, համեմատաբար մեծ միջատների և կաթնասունների դիտումը: Ընդ որում միջատները գլխավորապես հետաքրքրություն են ներկայացնում մասնագետների համար:         

Թռչնադիտական (birdwatching) տուրերը շատ տարածված ձև են և առանձնահատուկ տեղ են գրավում բնության հետ կապված տուրիզմի մեջ: Ազգային պարկի տարածքի հիմնական գրավչությունն է Նորաշենի «Ճայերի կղզում» գոյություն ունեցող Հայկական որորի պոպուլյացիան: 2010 թվականի ընթացքում «Նորաշենի» արգելոցում կահավորվել է էկոտուրիստական երթուղի, որի նպատակը արգելոցում թռչնադիտումների կազմակերպումն է: Ափամերձ տարածքներում բնակվող վայրի թռչունները հակված են փոխելու իրենց բնադրավայրերը:

Արտասահմանյան թռչնադիտողների համար հետաքրքրություն են ներկայացնում նաև Պարկի հետևյալ տարածքները.  

  • Լճաշենի ծովախորշը,
  • Նորատուսի հրվանդանը,
  • «Լիճք» արգելոցի փոքր լճակները,
  • Մասրիկ գետի գետաբերանը,
  • «Գիլլի» արգելոցի տարածքը,
  • Արեգունի լեռնաշղթայի լանջերը:

Առաջարկված ընդհանուր հետաքրքրության երթուղիները հիմնված են Պարկի պահպանական գոտու ռեկրեացիոն, բնական և մշակութային գրավիչ վայրերի վրա: Վայրի կենդանաբանական տուրերը կարող են կազմակերպվել ավտոմեքենաներով (4×4), հետիոտն, հեծյալ կամ այդ բոլորի համատեղությամբ` ըստ տեղանքի և այցելվող վայրերի կարգավիճակի:

      Ազգային պարկի պահպանական գոտին եզրագծող լեռնաշղթաները, մասնավորապես Գեղամա հրաբխային բարձրավանդակը՝ Աժդահակ (3597մ), Մեծ  (3555մ) և Փոքր (3443մ), Սպիտակասար գագաթներով,  Արմաղան լեռը (2829մ), Քարկատարը (3392մ),  Վարդենիսը (3521մ),  Սելիմի լեռնանցքը (2410մ) շատ հրապուրիչ են լեռնային տուրիզմի համար:

      Պակաս գրավիչ չեն Սևանի շրջակա համայնքներից դեպի այս գագաթները տանող տարածքները: Հաճախ միևնույն նպատակակետին հասնելու համար հնարավոր է առաջարկել մի քանի երթուղի: Օրինակ` հանրահայտ Աժդահակի գագաթը Սևանի ավազանից առաջարկվում է մեկնարկել գլխավորապես Ծաղկաշեն գյուղից: Մինչ այդ կա և ուրիշ, ոչ պակաս հետաքրքիր տարբերակ` մեկնարկել Լանջաղբյուր գյուղից:

«Սևան» Ազգային Պարկի և նրա պահպանական գոտու առկա էկոտուրիստական երթուղիները.

  • «Նորաշենի» արգելոցի տարածքում կահավորված էկոտուրիստական երթուղին,
  • Սևան-Դիլիջան հին մայրուղու` Սևանի թերակղզուց մինչև Ախթամար ռեստորանի հատվածը,
  • «Սևան» և «Դիլիջան» Ազգային Պարկերի տարածքները կապող ճանապարհի երկայնքով,
  • Չկալովկա և Լճաշեն գյուղերի մոտակայքի „Քարե ծով“ չինգիլներ,
  • Սարուխան գյուղ — Գռի ձոր:

            Բացի հանրահայտ և հաճախ այցելվող պատմամշակութային հուշարձաններից, ինչպիսին են` Սևանավանքը, Հայրավանքը և Նորատուսի միջնադարյան գերեզմանոցի խաչքարերը, Ազգային պարկում և հարակից տարածքներում բազմաթիվ են տուրիզմի համար մեծ հետաքրքրություն ներկայացնող տարբեր դարաշրջանների հուշարձաններ` ամրոց-բնակատեղիներ, գյուղատեղիներ, վանական համալիրներ, եկեղեցիներ, դամբարանադաշտեր, գերեզմանոցներ և այլն: Բացի դրանից բազմաթիվ են նաև երկրաբանական հուշարձանները: 

Սևանի կողակ

Սևանի կողակ, ծածանաձկների ընտանիքի ձուկ։ ՀՀ-ում տարածված է Սևանալճում, Արաքս, Հրազդան, Մեծամոր, Քասաղ, Արփա, Ախուրյան, Դեբեդ, Աղստև, Ազատ, Որոտան, Ողջի գետերում, դրանց ջրերով սնվող խոշոր ջրամբարներում։
Միջին չափի ձուկ է։ Մարմնի երկարությունը 35-40 (երբեմն՝ մինչև 50) սմ է, զանգվածը՝ 2 կգ և ավելի։ Մեջքային լողակիեզրը թեք է, ուղիղ կամ մի փոքր գոգավոր։ Բերանը ճեղքաձև է, դնչի ստորին մասում՝ անկյուններում, կան 1 զույգ կարճ բեղիկներ։ Ստորին շրթունքը պատված է եղջերաշերտով, որի օգնությամբ սնունդը քերում է ստորջրյա առարկաներից։ Պոչային լողակը մկրատաձև է։ Մեջքը սեղմված է միայն մեջքային լողակի հիմքի մոտ։ Կորագծում կա 46-62 թեփուկ։ Սևանի կողակի մեջքային լողակում կա 11-13 ճառագայթ, հետնալողակում՝ 8։ Մեջքային լողակի վերջին՝ չճյուղավորված ճառագայթը հաստացած է և կրում է մանր ատամիկներ։ Ալանային ատամևերը եռաշարք են։ Մարմնի գունավորումը փոփոխական է՝ կախված տարիքից և կենսավայրի պայմաններից։ Մեջքը գորշաձև է, մոխրականաչ կամ մուգ մոխրագույն, կողքերը՝ մոխրաոսկեգույն, մոխրապողպատագույն, մանր ձկներինը՝ մոխրաարծաթավուն, կապտավուն՝ ոսկեգույն նրբերանգով։ Փորիկը սպիտակավուն, բաց մոխրագույն կամ դեղնավուն է։
Մեջքային, կրծքային և պոչային լողակները մուգ կամ բաց մոխրագույն են, գորշ, նարնջամոխրագույն, մոխրագույն՝ կարմրավուն հիմքերով։ Փորային լողակները և հետնալողակը ավելի բաց են գունավորված։ Աչքի ծիածանաթաղանթը ոսկեգույն է կամ դեղին։
Գետերում սեռահասուն է դառնում 3-4, Սևանա լճում՝ 6-7 տարեկանում և ավելի ուշ։ Սեռահասուն երկձևությունը թույլ է արտահայտված։ Արուն էգից ավելի վաղ է հասունանում և ավելի փոքրամարմին է։ Հարսանեկան շրջանում նրա դնչի (երբեմն՝ նաև մարմնի) վրա առաջանում են մինչև 80 մարգարտանման գոյացություններ։ Բազմանում է ապրիլ-օգոստոսին՝ ջրի 14°0-ից բարձր ջերմաստիճանում։ Ձվադրում է ջրակալների ավազահատիկներով կամ մանր քարերով պատված հատակին՝ բաժիններով, յուրաքանչյուր էգ (կախված չափերից և տարիքից) 1 տարվա ընթացքում՝ 2-3 անգամ։ ԲԵղունությունը հասնում է 10-75 հզ. ձկնկիթի, որը դեղնագույն է, տրամագիծը՝ 1,3-1,5 մժ. Բեղմնավորված ձկնկիթի զարգացումը տևում է 6-7 օր։ Հանդիպում է սակավաթիվ առանձնյակներից կազմված փոքրիկ խմբերով, բազմացման շրջանում՝ նաև մեծաքանակ վտառներով։
Վարում է մերձհատակային կենսաձև։ Բուսակեր է։ Սնվում է ստորակարգ ջրիմուռներով, դետրիտով և բենթոսով։ Մանրաձկները սնվում են պլանկտոնային օրգանիզմներով։
Հաճախակի վարակվում է փոկորդով (Ligula intestinalis)։ Սևանա լճում ունի արդյունաբերական նշանակություն, մյուս վայրերում սիրող, ձկնորսության օբյեկտ է։

Հետազոտությունների արդյունքում պարզվել է, որ շարունակվում է կրճատվել այս տեսակների պոպուլյացիաների թվաքանակը: Ընդ որում` կողակի պաշարների նվազումը լճային ձվադրավայրերի չորացման և ձվադրման շրջանում արդյունահանման հետևանք է: 2005 թ. իրականացված հետազոտությունների արդյունքների վերլուծությունը ցույց է տվել, որ կողակի աճի տեմպերը, 1980-ական թվականների համեմատ, արագացել են, տեղի է ունեցել նաև կողակի պոպուլյացիայի երիտասարդացում և միջին չափերի փոքրացում` 30.0-ից 22,9 սմ, ինչը ինտենսիվ որսի արդյունք է: Ընդ որում` առավել ինտենսիվ է ընթանում փոքր տարիքային խմբերի աճը, որը առատ կերային բազայի առկայության ապացույց է:

Կողակը, որպես անհետացող տեսակ, գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում:

Սևանի իշխան

Սևանի իշխան (լատ.՝ Salmo ischchan), սաղմոնանմանների ընտանիքի ձուկ։ Էնդեմիկ տեսակ։ Տարածված է բացառապես Սևանա լճի ավազանում։ Մկանուտ, շարժուն ձկներ են, որոնք բազմացման շրջանում ծովերից անցնում են գետերը՝ ձվադրելու համար
Իշխանն առաջացել է Հայաստանի լեռնային գետակներում ժամանակին շատ տարածված կարմրախայտից և հատուկ է միայն Սևանա լճին։ Յուրահատուկ կենսապայմաններ ունեցող Սևանա լիճ թափանցած կարմրախայտերն աստիճանաբար առանձնացել են իրենց ցեղակիցներից և, անցնելով ինքնուրույն զարգացման տևական ուղի, սկզբնավորել են իշխանին։ Այդ է պատճառը, որ Սևանի իշխանը եզակի ձուկ է։

Միջին մեծության ձուկ է։ Իշխանը սաղմոնաձկների ընտանիքի միջին մեծության ձուկ է։ Մարմինը գլանաձև է կամ իլիկաձև՝ ամբողջ երկարությամբ արծաթափայլ թեփուկներով պատված, խոշոր, սև՝ երբեմն էլ նարնջագույն կամ բաց վարդագույն պուտերով։

Գեղարքունի սեռին բնորոշ է սուր դունչ և իլիկաձև մարմին։ 3-5 տարեկան հասակում ձկան միջին երկարությունը կազմում է մոտ 40 սմ, և քաշը՝ 400-600 գ։ Գեղարքունիի և բախտակի առավելագույն չափը կարող է հասնել մինչև 90 սմ, քաշը՝ 16 կգ, իսկ բոջակի և ալաբալախի՝ մինչև 35 սմ։ Հիմնական սնունդն են խեցգետնազգիների որոշ տեսակները, օրինակ՝ Amphipoda։

Իշխանն ունի 4 ենթատեսակ՝ 
  • ձմեռային բախտակ՝ (Salmo danilewskii),
  • ամառային բախտակ՝ (Salmo ischchan aestivalis),
  • գեղարքունի՝ (Salmo ischchan gegarkuni),
  • բոջակ՝ (Salmo ischchan danilewskii)

որոնք միմյանցից տարբերվում են ձվադրման տեղերով ու ժամկետներով։

Երբեմն դրան ավելացնում են 5-րդ սեռը՝

  • ալաբալախ՝ գետայինը։

Ձմեռային բախտակն ու բոջակը լճի ձկներ են, իսկ մյուսները՝ անցողիկ։

Ստերջ վիճակում նրանց բոլորի մարմինը պատվում է բազմաթիվ մանր, կլորավուն սև պուտերով, բացակայում են վառ կարմիր բծերը, իսկ ծնոտները համեմատաբար կարճ են։ Բոլորն էլ արծաթափայլ են, չափավոր պարարտ, վարդագույն, համեղ մսով։ Միաժամանակ, յուրաքանչյուր ենթատեսակ առանձնանում է իր ձևաբանական և էկոլոգիական առանձնահատկություններով՝ բնակվելով կամ բազմանալով լճի կամ նրա մեջ թափվող գետերի այս կամ այն մասում։ Սնվում են ջրի հատակին ապրող մանր կենդանիներով, որդերով, խխունջներով, զանազան փափկամարմիններով։

Երբ պատրաստվում են բազմանալու, կամ ձվադրումը նոր է ավարտված լինում, նրանք գունափոխվում են. դառնում են դարչնագույն, նույնիսկ՝ սև (պուտերը կարող են անհետանալ), մաշկը հաստանում է, պատվում լորձի հաստ շերտով, ծնոտները երկարում են, միսը սպիտակում է, համը փոխվում։ Այդ շրջանում, որը ձվադրումից հետո տևում է 3-6 ամիս, իշխանը կոչվում է բախտակ այնուհետև ձուկն ընդունում է իր նախկին տեսքը։

Գեղարքունի 
(Salmo ischchan gegarkuni)

Ձմեռային իշխանն ու բոջակը ձվադրում են լճում՝ հոկտեմբեր-մարտին, իսկ ամառային իշխանն ու գեղարքունին բարձրանում են Սևան թափվող գետերի ակունքները և ձվադրում այնտեղ (ամառային իշխանը՝ մայիս-հունիսին, գեղարքունին՝ հոկտեմբեր-հունվարին)։ Ձվադրման համար էգը ջրի հատակին փոս է փորում, հետո արուի հետ ձկնկիթը ծածկում ավազով ու մանր խճաքարով, ապա հեռանում է։ Արուն 2-3 օր պահպանում է բույնը, այնուհետև լողում էգի մոտ։ Իսկ 2-3 ամիս անց ձկնկիթից դուրս են գալիս փոքրիկ իշխանները։ Մատղաշը 8-12 ամիս գետակներում ապրելուց հետո իջնում է լիճ։ Ձմեռային իշխանը, ամառային իշխանը և գեղարքունին աճում են արագ. 3-5 տարեկանում ունենում են մոտ 40 սմ երկարություն, 400-600 գ զանգված։ Լճում հանդիպել են 15-16 տարեկան, 1 մ երկարությամբ և 16-24 կգ զանգվածով իշխաններ։

Իսկ բոջակը իշխանի գաճաճ սեռն է՝ 6-7 տարեկանում ունենում է ընդամենը 200 գ զանգված և մինչև 35 սմ երկարություն։ Ի տարբերություն իշխանի մյուս ենթատեսակների բոջակը բույն չի կառուցում, այլ ձկնկիթը հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսների 10°С ջերմաստիճանում լցնում է լճի հատակին մոտ 1,5-ից մինչև 15 մ խորության վրա:

 
 
Ներկայումս միայն արհեստական պայմաններում է աճեցվում և բազմացվում ամառային իշխան. Արարատյան դաշտի և Վայոց ձորի մարզի առանձին ձկնատնտեսություններում ստեղծվել են ձկնաբուծարաններ։ 1978 թվականից որսն արգելված է։
Իշխանը, որպես անհետացող տեսակ, գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում:

Սիգ

Սիգը սաղմոնների ընտանիքի ձուկ է: Հայաստանում ամենատարածված ձկնատեսակն է: Սևանա լիճ է ներմուծվել 1924–27 թթ-ին՝ Ռուսաստանի Լադոգա և Չուդ լճերից: Կլիմայավարժեցվել է լճի պայմաններին, ինչի ընթացքում առաջացել է առանձին ենթատեսակ՝ Սևանի սիգը:
Մարմինը տափակ է` կողքերից մի փոքր սեղմված, երկարությունը 30–40 (երբեմն՝ մինչև 60) սմ է, զանգվածը՝ մինչև 3,5 կգ: Գլուխը փոքր է, դունչը՝ սուր: Թեփուկները համեմատաբար խոշոր են: Մարմնի ընդհանուր գունավորումն արծաթափայլ է՝ երկնագույն նրբերանգով: Մեջքը մուգ կանաչ է, մոխրագույն կամ գրեթե սև, կողքերը՝ արծաթավուն, փորիկը՝ սպիտակ: Մեջքի և կողքերի վերին մասի թեփուկների արտաքին եզրերը հաճախ մանր պուտերով են, լողակները` մոխրագույն, կրծքային և փորային լողակները՝ երբեմն բաց նարնջագույն: 

 Սիգի պոպուլյացիայի միջին տարիքը 3.1-ից (1991թ.) նվազել է մինչև 1.1՝ 2004 թ. և 1.6` 2005 թ.: Ընդ որում` 1990-ական թվականներին որսաբաժնում մոդալ տարիքային խմբերը 2-3 տարեկան ձկներն էին, իսկ 1999 թ-ին` 1+ և 2+ տարիքային խմբերը: 2004-2005 թթ. սնվող վտառի գերակշռող մասը կազմել են 1+ ձկները (աղյուսակ 1):

Աղյուսակ 1. Սիգի սնվող վտառի տարիքային կառուցվածքը (%) ըստ տարիների

ՏԱՐԻՆԵՐ 1+ 2+ 3+ 4+ 5+ 6+ ՄԻՋԻՆ ՏԱՐԻՔ
1991 2.5 15.4 49.7 32.4 3.1
1998 9.1 70.1 20.6 0.2 2.1
1999 41.7 40.4 16.8 1.1 1.8
2004 93.5 4.9 0.7 0.4 0.3 0.2 1.1
2005 65.0 20.2 10.4 3.3 0.9 0.2 1.6

 

Պոպուլյացիայի առանձնյակների մանրացումը պայմանավորված է նաև օգտագործվող որսամիջոցներով, որոնցով կատարվում է սելեկցիոն որս: Նախկինում հիմնականում օգտագործվել են համեմատաբար խոշոր խորշ ունեցող (45 մմ և ավելի) ցանցեր, ներկայումս առավելապես օգտագործվում են մանր խորշերով ցանցեր (40 մմ և ցածր), որի արդյունքում որսաբաժնում աճում է ոչ արդյունագործական ձկների բաժինը` միաժամանակ քչացնելով պոպուլյացիայի համալրման քանակները: Լճում ձկնային պաշարների նվազման պատճառով մեկ որսամիջոցի (քսակավոր և ձգովի ուռկան) արդյունագործական հզորությունը ընկել է 6-7 անգամ: Այս պարագայում 1+ տարեկան ձկների հետագա չվերահսկվող արդյունահանումը կհանգեցնի ընդհանուր ձկնային պաշարների վերջնական խզման, որի վերականգնման համար կպահանջվեն երկար տարիներ: Ակնհայտ է սիգի պոպուլյացիայի կտրուկ նոսրացումը: 1980-ական թվականների համեմատ` լճի ձկնարդյունավետությունը 2005 թ. կրճատվել է 17 անգամ: Դա իր բացասական ազդեցությունն է թողնում լճի լիմնոհամակարգի սննդային շղթաների հավասարակշռության վրա, ինչն էլ իր հերթին հանգեցնում է լճում լրացուցիչ օրգանական նյութի կուտակմանը, որով ավելի է խորացվում էվտրոֆացման պրոցեսը:

Սիգը ձվադրում է Սևանա լճի ափամերձ գոտու ամբողջ երկայնքով, հիմնականում 0.5-11 մ խորությունների վրա, գրեթե բոլոր գրունտներում՝ բացառությամբ տիղմի և մակրոֆիտների: Առանձին վայրերում սիգը կարող է ձվադրել մինչև 32 մ խորություններում: Ձվադրավայրերի ընդհանուր մակերեսը կազմում է լճի մակերեսի մոտ  16 %-ը: Վերջինս վկայում է սիգի բնական վերարտադրության մեծ հնարավորությունների առկայության մասին: Ձվադրումը կատարվում է նոյեմբերի վերջից մինչև հունվարի կեսերը: 2005 թ. սիգի միջին բեղունությունը կազմել է 14500 ձկնկիթ, որը մոտ 25-30 %-ով ցածր է 1980-ական թվականների սկզբի նույն ցուցանիշներից: Վերջինս պայմանավորված է սիգի պոպուլյացիայի չափատարիքային կազմի փոփոխություններով:

Սիգի պոպուլյացիայի բոլոր այս նեգատիվ փոփոխությունները պաշարների անխնա շահագործման հետևանք են: Չնայած, յուրաքանչյուր տարի որոշվել են սիգի որսաչափերը, այնուամենայնիվ արդյունագործական ծանրաբեռնվածությունը պոպուլյացիայի վրա մի քանի անգամ գերազանցել է թույլատրելի որսի սահմանները:

Սևանի բեղլու

Սևանի բեղոտ (Barbus lacerta sevangi), ծածանաձկների ընտանիքի ձուկ։ Հայաստանում տարածված է միայն Սևանա լճում և նրա մեջ թափվող գետերում։ Առաջացնում է լճային, լճա-գետային և գետային պոպուլացիաներ, որոնք իրարից հիմնականում տարբերվում են իրենց բնակվելու և բազմանալու վայրով։ Միջին չափի ձուկ է։
Մարմինը գլանաձև է, երկարությունը՝ 15-18 (երբեմն՝ մինչև 30) սմ, զանգվածը՝ 500 գ։ Բերանը ստորին է՝ կիսալուսնաձև կտրվածքով։ Բերանի անկյուններում և վերին շրթունքի վրա կան մեկական զույգ կարճ բեղիկներ։ Խռիկային առէջները կարճ են՝ բահանման ծայրով։ Պոչային լողակը մկրատաձև է։ Թեփուկները կողագծում 54-72 հատ են։ Մեջքային լողակում կա 12 ճառագայթ, հետնալողակում՝ 8։ Մեջքային լողակի վերջին՝ չճյուղավորված ճառագայթը հաստացած է և կրում է համեմատաբար թույլ զարգացած մանր ատամիկներ։ Ալանային ատամները եռաշարք են, երբեմն՝ երկշարք։ Ընդհանուր գունավորումը դեղնամոխրավուն է։ Մեջքը մոխրագույն է կամ մոխրականաչ, կողքերը՝ մոխրադեղնականաչավուն՝ ոսկեգույն նրբերանգով։ Փորիկը սպիտակ է, դեղնավուն կամ մոխրասպիտակավուն։ Մարմնի վրա ցրված են բազմաթիվ մանր պտեր, որոնք խոշոր առանձնյակների մոտ կարող են ի հայտ չգալ։ Մեջքային և պոչային լողակները մոխրագույն կամ գորշանարնջագույն են, կրծքայինները՝ նարնջագույն կամ նարնջամոխրագույն, իսկ փորային լողակները և հետնալողակը՝ մարմնագույն։ Աչքի ծիածանաթաղանթը ոսկեգույն է կամ դեղնավուն։
Սեռահասուն է դառնում 3-4 տարեկանում, երբեմն՝ ավելի ուշ։ Բազմանում է հունիս-օգոստոսին՝ ջրի 14-18 °C ջերմաստիճանային պայմաններում։ Ձվադրում է բաժիններով՝ 1 տարվա ընթացքում 2-3 անգամ։ Բեղունությունը կարող է հասնել մինչև 26,5 հազար ձկնկիթի, որը նարնջագույն է կամ դեղնավուն։ Հանդիպում է վտառներով։ Վարում է մերձհատակային կենսակերպ։
Սնվում է միջատներով ու նրանց թրթուրներով, խեցգետնակերպներով, փափկամարմիններով, ձկնկիթով, երբեմն՝ բույսերով։ Ունեցել է արդյունաբերական նշանակություն, այժմ որսն արգելված է։

Բեղլուն, որպես անհետացող տեսակ, գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում:

Ռեկրեացիոն գոտի

«Սևան» ազգային պարկի առաջակվող ռեկրեացիոն գոտիների ընդհանուր տարածքը կազմում է 4753 հա, որոնք առանձին հատվածներով տարածվում են լճի ափամերձ երկայնքով (Քարտեզ 4):

Քարտեզ 4

Առաջին ռեկրեացիոն գոտի

Տարածքը կազմում է 1501 հա, սահմանի ընդհանուր երկարությունը՝ 119.8 կմ:

Սահմանի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու սահմանը սկսում է Սևան-Գավառ ավտոճանապահի Լճաշեն գյուղ մտնող ճանապահի խաչմերուկից դեպի արևելք լճի ափից` Ա2 կետից (X=495906, Y=4487597, H= 1898 մ): Ա2 կետից սահմանը ձգվում է 600 մետր մինչև Լճաշեն գյուղ մտնող ճանապահի խաչմերուկ` Բ2 կետը (X=495511, Y=4487916, H= 1904 մ): Ա2-Բ2 հատվածում սահմանակից է 4-րդ տնտեսական գոտուն: Որից հետո անցնում է հյուսիս-աևելյան ուղղությամբ 1.3 կմ մինչև Սևան-Դիլիջան ավտոմայրուղու հատումը (Սևան քաղաք մտնող խաչմերուկից 1.0 կմ ավտոմայրուղով դեպի Դիլիջանի կողմը)` Գ2 կետը (X=495528, Y=4489063, H= 1919 մ): Այստեղից սահմանը անցնում է Սևան-Դիլիջան ավտոմայրուղով 10.9 կմ մինչև (չհասած 1.2 կմ Ծավագյուղ թեքվող ճանապարհի խաչմերուկ) Դ2 կետը (X=496779, Y=4496236, H= 1915 մ): Այս հատվածում ռեկրացիոն գոտին ամբողջությամբ իր մեջ ներառում է Սևան թերակղզին: Դ2 կետից սահմանը թեքվում է դեպի հյուսիս-արևելք անցնում 3.5 կմ դուրս գալիս Ծովագյուղ-Շորժա ավտոճանապարհ` Ե2 կետը (X=497549, Y=4498965, H= 1916 մ): Գ2-Ե2 հատվածում սահմանակից է 1-ին և 2-րդ տնտեսական գոտիներին: Մինչև Շորժա գյուղ սահմանը անցնում է Ծովագյուղ-Շորժա ավտոճանապարհով (այս հատվածում սահմանակից է 13-րդ տնտեսական գոտուն): Այստեղից ռեկրացիոն գոտու սահմանը մինչև վերջ անցնում է Շորժա գյուղի համայնքային սահմանով: Շորժա գյուղի ճանապարհի խաչմերուկից սահմանը անցնում է 650 մետր թեքվում դեպի հարավ մտնում է Արտանիշ թերակղզի, անցնում գրունտային ճանապարհով 3.7 կմ: Որից հետո անցնում է 2.1 կմ գրունտային ճանապարհով արևելյան ուղղությամբ և հասնում է Արտանիշի արգելոցի Դ1 սահմանակետին: Այստեղից արգելոցի սահմանով իջնում է լճափ հասնում Արտանիշի արգելոցի Գ 1 սահմանակետին:

Տեղանքի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու հիմնական տարածքի ռելիեֆը (բացի Սևանա թերակղզուց) հարթ է և ընկած է լճի ափից մինչև 1910 մետր բարձրությունը: Սևանա թերակղզու արևելյան մասը մի ժայռապատ բարձունք է, որի ամենաբարձր կետը հասնում է 1982.3 մետր բարձրության: Ռեկրեացիոն գոտու հյուսիս-արևմտյան ափերը քիչ են կտրտված, մեղմաթեք են, որը հարմար է լողափերի համար, իսկ արևելյան ափերը (Արեգունու լեռնաշղթայի) կտրուկ խորանում են և լողափերի համար այնքան էլ հարմար չեն: Այստեղով անցնում է նաև տեկտոնական խզվածքային գոտին:

Տարածքը հիմնականում պատված է անտառային տնկարկներով, որոնցում գերակշռում են սոճու, բարդու, թեղու և չիչխանի ծառուտները:

Ռեկրեացիոն գոտին ընդգրկում է Ձկնագետ, Դրախտիկ, Գեղամաբակ և Աղբերք գետերի գետաբերանային հատվածները:

Ենթակառուցվածքները. Ռեկրեացիոն գոտու տարածքում ասֆալտապատ ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 9.4 կմ, իսկ գրունտայինը` 57 կմ: Տարածքով անցնում է 7.7 կմ երկարությամբ բարձրավոլտ հոսանքի գծեր: Արեգունու ափամերձ հատվածում` Դրախտիկ-Շորժա, անցնում է գազատարի 12.8 կմ հատվածը:

Սևանա թերակղզու բարձրունքում է գտնվում X-XI դարի Սևանի վանքը, ինչպես նաև ՀՀ Նախագահի, Գրողների միության, Կապույտաչյա Սևան, Արևիկ և այլ հանգստյան տները: Գոտու տարածքում շատ են սպասարկման ոլորտի օբյեկտներ` հյուրանոցներ-7, ռեստորաններ և սրճարաններ` 200-ից ավելի, առևտրի խանութներ և կրպակներ` 250-ից ավելի և այլն: Գոտու Արտանիշ թերակղզու տարածքում է գտնվում Նկարիչների միության հանգստյան տունը:

Երկրորդ ռեկրեացիոն գոտի

Տարածքը կազմում է 144 հա: Սահմանի երկարությունը 18.4 կմ է:

Սահմանի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու սահմանը սկսում է Սևան-Գավառ ավտոճանապարհի Լճաշեն գյուղ մտնող ճանապարհի խաչմերուկից դեպի Գավառ ավտոճանապարհի 1.9 կմ-ից` Լճաշենի Ա2 կետից (X=496359, Y=4486589, H= 1898 մ): Անցնում է 150 մետր հարավային ուղղությամբ դուրս գալիս Սևան-Գավառ ավտոճանապարհ: Այստեղից սկզբում ավտոճանապարհով անցում է 4.5 կմ, հետո ազգային պարկի սահմանով 1.2 կմ մինչև Բ2 կետը (X=501470, Y=4486591, H= 1913 մ): Բ2 կետից սահմանը անցնում է հարավ-արևելյան ուղղությանբ 750 մետր հասնում Գ2 կետին (X=502139, Y=4486282): Գ2 կետից անցնում է ազգային պարկի սահմանով հարավ-արևելյան ուղղությանբ հասնում Դ2 կետին (X=502671, Y=4485889, H= 1912 մ): Այստեղից սահմանը թեքվում է դեպի լճի ափ ձգվում 120 մետր հասնում Նորաշենի արգելոցի Ա1 սահմանակետը: Ռեկրեացիոն գոտին սահմանակից է 4-րդ և 5-րդ տնտեսական գոտիներին:

Տեղանքի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու տարածքի ռելիեֆը հիմնականում ալիքավոր է և ընկած է լճի ափից մինչև 1916 մ բարձրությունը: Ռեկրեացիոն գոտու ափերը կտրտված են: Տարածքի զգալի մասը քարաժայռերով են պատված: Անտառային տնկարկներ քիչ կան, հիմնականում հանդես է գալիս չիչխանը:

Ենթակառուցվածքները. Ռեկրեացիոն գոտու տարածքում գրունտային ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 5.9 կմ:

Երրորդ ռեկրեացիոն գոտի

Տարածքը կազմում է 147 հա: Սահմանի ընդհանուր երկարությունը 24.3 կմ է:

Սահմանի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու սահմանը սկսում է Սևան-Գավառ ավտոճանապարհի Ծովազարդ գյուղ մտնող ճանապարհի խաչմերուկից դեպի Գավառ ավտոճանապարհի Ա2 կետից (X=504127, Y=4483868, H= 1906 մ): Այստեղից անցնում է 3.3 կմ ազգային պարկի սահմանով մինչև Բ2 կետը (X=505342, Y=4482203, H= 1915 մ): Բ2 կետից սահմանը անցնում է, լճափին զուգահեռ 200-250 մետր հեռավորությունից, 2.4 կմ հասնում Գ2 կետին (X=506872, Y=4480921, H= 1913 մ): Բ2Գ2 հատվածում սահմանակցում է 7-րդ տնտեսական գոտուն: Գ2 կետից անցնում է ազգային պարկի սահմանով մինչև Դ2 կետը (X=507303, Y=4480992, H= 1915 մ): Դ2 կետից Ե2 կետ (X=509367, Y=4479167, H= 1916 մ) 3.4 կմ հիմնականում անցնում է Սևան-Գավառ ավտոճանապարհով (սահմանը մոտենալով Ե2 կետին ճանապարհից հեռանում է դեպի լճափ 100 մետր): Դ2 Ե2 հատվածում սահմանակցում է 8-րդ և 9-րդ տնտեսական գոտիներին: Ե2 կետից անցնում է ազգային պարկի սահմանով մինչև Զ2 կետը (X=509355, Y=4478362, H= 1904 մ): 
Զ2 կետից 450 մետր անցնում է հարավ-արևմտյան ուղղությամբ լճափին զուգահեռ և հասնում Է2 կետը (X=509173, Y=4477996, H= 1916 մ): Զ2Է2 հատվածում սահմանակցում է 10-րդ տնտեսական գոտուն: Է կետից անցնում է ազգային պարկի սահմանով մինչև Ը2 կետը (X=509263, Y=4477608, H= 1906 մ): Ը2 կետից սահմանը անցնում է սկզբում 110 մետր հարավային ուղղությամբ հետո թեքվում դեպի արևելք անցնում 240 մետր և հասնում է լճափ Թ2 կետին (X=509291, Y=4477574, H= 1898 մ): Ը2-Թ2 հատվածում սահմանակցում է 11-րդ տնտեսական գոտուն:

Տեղանքի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու տարածքի ռելիեֆը հիմնականում ալիքավոր է և ընկած է 1916 մետր բարձրությունից ցածր: Առկա են ռելիեֆի մեծ թեքություններ և քարաժայռեր: Ռեկրեացիոն գոտու ափերը շատ չեն կտրտված: Անտառային տնկարկները քիչ են, հիմնականում հանդես են գալիս չիչխանի, ուռենու և թեղու ծառուտներ:

Ենթակառուցվածքները. Ռեկրեացիոն գոտու տարածքում գրունտային ճանապարհները քիչ են՝ ընդհանուր երկարությունը կազմում է 1.2 կմ:

Չորրորդ ռեկրեացիոն գոտի

Տարածքը կազմում է 624 հա, սահմանի ընդհանուր երկարությունը՝ 52.0 կմ:

Սահմանի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու սահմանը սկսում է Գավառագետի արգելավայրի Գ1 սահմանակետից և հասնում արգելավայրի Բ1 սահմանակետը: Այստեղից շարունակում է հարավային ուղղությամբ, լճափին զուգանեռ 100-400 մետր հեռավորությամբ, իջնում մինչև գոտու Ա2 կետը (X=518422, Y=4465664, H= 1907 մ): Ա2 կետից սահմանը անցնում է Գավառ -Մարտունի ավտոճանապարհով 3.4 կմ հասնում Բ2 կետին (X=518641, Y=4462469, H= 1906 մ): Բ2 կետից շարունակելով հարավային ուղղությամբ, լճափին զուգանեռ 100-400 մետր հեռավորությամբ, իջնում է մինչև «Լիճք-Արգիճի» արգելոցի Ա1 սահմանակետը, որից հետո շարունակում է սահմանով հասնում արգելոցի Դ1 սահմանակետին: Ռեկրեացիոն գոտին արևմուտքից սահմանակցում է 11-րդ տնտեսական գոտուն:

       Տեղանքի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու տարածքի ռելիեֆը հիմնականում հարթ է: Միայն Կարմիր ամառանոցների մոտ բարձր է և ժայռապատ, որտեղ առկա են ռելիեֆի մեծ թեքություն և քարաժայռեր: Ռեկրեացիոն գոտու ափերը քիչ են կտրտված: Տարածքը պատված է անտառային տնկարկներով, հիմնականում հանդես են գալիս չիչխանի, ուռենու և բարդու ծառատեսակները: Ռեկրեացիոն գոտու մեջ է Երանոս, Ձորագյուղ և այլ փոքր գետերի գետաբերանային հատվածները:

Ենթակառուցվածքները. Ռեկրեացիոն գոտու տարածքում գրունտային ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 4.2 կմ:

Հինգերորդ ռեկրեացիոն գոտի

Տարածքը կազմում է 680 հա, սահմանի ընդհանուր երկարությունը՝ 44.3 կմ:

Սահմանի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու սահմանը սկսում է Արգիճի գետի գետաբերանային հատվածից` «Լիճք-Արգիճի» արգելոցի Գ1 սահմանակետից, այստեղից շարունակում է մինչև արգելոցի Բ1 սահմանակետը: Բ1 կետից սահմանը անցնում է լճափին զուգահեռ մոտ 400-300 մետր հեռավորությունից 21 կմ և հասնում մինչև Արփա-Սևան ջրանցքի պահպանական գոտին` ռեկրեացիոն գոտու Ա2 կետը (X=542112, Y=4447622, H= 1902 մ): Ա2 կետից շարունակում է հյուսիսային ուղղությամբ 210 մետր մինչև լճափ` գոտու Բ2 կետը (X=542123, Y=4447821, H= 1898 մ): Ռեկրեացիոն գոտին սահմանակցում է 11-րդ տնտեսական գոտուն:

Տեղանքի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու տարածքի ռելիեֆը հիմնականում հարթ է: Ռեկրեացիոն գոտու ափերը քիչ են կտրտված: Տարածքը պատված է անտառային տնկարկներով՝ հիմնականում գիհու և բարդու ծառուտներով: Ռեկրեացիոն գոտու մեջ են Մարտունի, Աստղաձոր և Վարդենիկ գետերի գետաբերանային հատվածները:

Ենթակառուցվածքները. Ռեկրեացիոն գոտու տարածքում գրունտային ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 31.0 կմ:

Վեցերորդ ռեկրեացիոն գոտի

Տարածքը կազմում է 163 հա: Սահմանի ընդհանուր երկարությունը 12.2 կմ է:

Սահմանի նկարագրությունը.

Այս ռեկրեացիոն գոտին ընկած է Արփա-Սևան ջրանցքի և Կարճաղբյուր գյուղի միջև` լճահայաց մասում: Սահմանը սկսում է Արփա-Սևան ջրանցքի աջակողմյան մասի լճափի Ա2 կետից (X=542302, Y=4447742, H= 1898 մ): Այստեղից ջրանցքին զուգահեռ հոսանքն ի վեր բարձրանում է 270 մետր, դուրս է գալիս Մարտունի-Վարդենիս ավտոճանապարհ և հասնում Բ2 կետին (X=542344, Y=4447480, H= 1904 մ): Բ2 կետից անցնում է Մարտունի-Վարդենիս ավտոճանապարհով 5.7 կմ մինչև Գ2 կետը (X=547592, Y=4449297, H= 1904 մ): Գ2 կետից շարունակում է հյուսիսային ուղղությամբ 100 մետր մինչև լճափ` գոտու Դ2 կետը (X=547562, Y=4449403, H= 1898 մ): Ռեկրեացիոն գոտին սահմանակցում է 11-րդ և 12-րդ տնտեսական գոտիներին:

Տեղանքի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու տարածքի ռելիեֆը հարթ է: Ափերը ուղիղ են և մեղմաթեք: Տարածքը պատված է անտառային տնկարկներով՝ հիմնականում սոճու և բարդու ծառուտներով:

Ենթակառուցվածքները. Ռեկրեացիոն գոտու տարածքում գրունտային ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 2.7 կմ:

Յոթերորդ ռեկրեացիոն գոտի

Տարածքը կազմում է 52.7 հա: Սահմանի ընդհանուր երկարությունը 3.8 կմ է:

Սահմանի նկարագրությունը.

Այս ռեկրեացիոն գոտին ընկած է Ծովակ գյուղի լճահայաց մասում: Սահմանը սկսում է լճափի Ա2 կետից (X=551301, Y=4450227, H= 1898 մ): Ա2 կետից սահմանը անցնում է հարավային ուղղությամբ 260 մետր և դուրս գալիս Մարտունի-Վարդենիս ավտոճանապարհ` Բ2 կետը (X=551433, Y=4450003, H= 1901 մ): Այստեղից սահմանը անցնում է Մարտունի-Վարդենիս ավտոճանապարհով 1.3 կմ և հասնում Գ2 կետը (X=552799, Y=4450794, H= 1902 մ):

 Գ2 կետից` Ծովակ գյուղի մոտ, թեքվում դեպի հյուսիս, անցնում 330 մետր և դուրս է գալիս լճափ` Դ2 կետ (X=552673, Y=4451097, H= 1898 մ): Ռեկրեացիոն գոտին սահմանակցում է 12-րդ տնտեսական գոտուն:

Տեղանքի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու տարածքի ռելիեֆը հարթ է: Ափերը ուղիղ են և մեղմաթեք: Տարածքը պատված է անտառային տնկարկներով՝ հիմնականում սոճու և բարդու ծառուտներով:

Ենթակառուցվածքները. Ռեկրեացիոն գոտու տարածքում գրունտային ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 1.7 կմ:

Ութերորդ ռեկրեացիոն գոտի

Տարածքը կազմում է 1442 հա: Սահմանի ընդհանուր երկարությունը 72.8 կմ է:

Սահմանի նկարագրությունը.

Այս ռեկրեացիոն գոտին ընկած է Գեղամասար գետի և Արտանիշ գյուղի միջև: Սահմանը սկսում է Գիլլի արգելոցի Բ1-Գ1 սահմանային հատվածից ձգվում 35 կմ Ծովակ-Արտանիշ ավտոճանապարհով և հասնում է Արտանիշի արգելոցի Ա1-Բ1 սահմանային հատվածը:

Տեղանքի նկարագրությունը.

Ռեկրեացիոն գոտու տարածքի ռելիեֆը գրեթե հարթ է: Տարածքը հիմնականում ընկած է մինչև 1915 մետր բարձրությունը: Ռեկրեացիոն գոտու ափերը ուղիղ են և մեղմաթեք: Տարածքը պատված է  անտառային տնկարկներով՝ հիմնականում սոճու, չիչխանի և թեղու ծառուտներով:

Ենթակառուցվածքները. Ռեկրեացիոն գոտու տարածքում գրունտային ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 12.4 կմ:

«Սևան» ազգային պարկի տնտեսական գոտու նկարագրությունը

«Սևան» ազգային պարկի տնտեսական գոտու տարածքներն ընկած են հետևյալ հատվածներում՝ Սևան քաղաքից Ծովագյուղ, Լճաշենից Հայրավանք, Նորատուս թերակղզուց Ծակքար գետ, Արգիճի գետից Ծովակ գյուղ և Գեղամասար գետից Արտանիշ թերակղզի, ինչպես նաև Արեգունու հարավ-արևմտյան լեռնալանջերի վրա: Այս հատվածներում տնտեսական գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 11 184 հա (Քարտեզ 4):

1-ին հատվածի տարածքը կազմում է 388 հա: Այն գտնվում է «Սևան» ազգային պարկի հյուսիս-արևմտյան մասում՝ ազգային պարկի սահմանի և 1-ին ռեկրեացիոն գոտու միջև (Փամբակի լեռնաշղթայի Արջուտ լեռնաբազկի հարավ-արևելյան լանջից մինչև Ծովագյուղ): Տնտեսական գոտու 1-ին հատվածի սահմանի նկարագրությունը համապատասխանում է այս հատվածում ազգային պարկի և 1-ին ռեկրեացիոն գոտու սահմանների նկարագրությանը:

Տնտեսական գոտու այս հատվածի ռելիեֆը, թերակղզուց մինչև Սևան-Դիլիջան հին ճանապարհի վերջը թեք է, իսկ մնացած մասը` հարթ: Տարածքը պատված է անտառային տնկարկներով, որտեղ ծառատեսակներից գերակշռում են սոճին, բարդին, ակացիան և թեղին: Հատվածի միջնամասով, 5.3 կմ երկարությամբ, անցնում է երկաթգիծը, իսկ եզրամասով 5.5 կմ երկարությամբ` Դիլիջան-Սևան ավտոմայրուղին: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 11.3 կմ: Հատվածի տարածքով անցնում է 4.0 կմ երկարությամբ բարձրավոլտ հոսանքի գծեր և 700 մետր երկարությամբ անցնում է Ձկնագետ գետը:

2-րդ հատվածի տարածքը կազմում է 60.2 հա: Այն գտնվում է «Սևան» ազգային պարկի հյուսիս-արևմտյան մասում՝ ազգային պարկի սահմանի և 1-ին ռեկրեացիոն գոտու միջև (Հրազդան գետի և Ցամաքաբերդ գյուղի միջև): Տնտեսական գոտու 2-րդ հատվածի սահմանի նկարագրությունը համապատասխանում է ազգային պարկի և 1-ին ռեկրեացիոն գոտու սահմանների նկարագրությանը:

Տարածքի ռելիեֆը հարթ է, պատված նոսր անտառային տնկարկներով, որտեղ ծառատեսակներից գերակշռում են չիչխանը, թեղին և ուռին:

Հատվածի հարավային եզրամասով 1.3 կմ երկարությամբ անցնում է երկաթգիծը: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 2.6 կմ:

3-րդ հատվածի տարածքը կազմում է 159 հա: Այն գտնվում է «Սևան» ազգային պարկի հյուսիս-արևմտյան մասում՝ 1-ին և 2-րդ ռեկրեացիոն գոտիների, Լճաշեն և Չկալովկա գյուղերի միջև: Տնտեսական գոտու 4-րդ հատվածի սահմանի նկարագրությունը համապատասխանում է ազգային պարկի, 1-ին և 2-րդ ռեկրեացիոն գոտիների սահմանների նկարագրությանը:

 Տնտեսական գոտու այս հատվածի ռելիեֆը գրեթե հարթ է: Անտառային տնկարկներով պատված է միայն հատվածի հյուսիս-արևելյան մասը, որտեղ ծառատեսակներից գերակշռում են բարդին, չիչխանը և թեղին: Հատվածի միջնամասով 3.2 կմ երկարությամբ անցնում է Սևան-Գավառ ավտոճանապարհի հատվածը: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 9.1 կմ: Հատվածի տարածքով անցնում են 4.8 կմ երկարությամբ բարձրավոլտ հոսանքի գծեր:

4-8-րդ հատվածների տարածքները կազմում են 176 հա: Դրանք գտնվում են «Սևան» ազգային պարկի արևմտյան մասում՝ Նորաշեն-Հայրավանք գյուղերի միջև: 4-րդ հատվածը ընկած է 2-րդ ռեկրեացիոն գոտու, Նորաշենի արգելոցի և ազգային պարկի սահմանների միջև: 5-րդից 8-րդ հատվածներն ընկած են 3-րդ ռեկրեացիոն գոտու և ազգային պարկի սահմանների միջև: Տնտեսական գոտու 4-8 հատվածների սահմանների նկարագրությունը համապատասխանում է ազգային պարկի, Նորաշենի արգելոցի, 2-րդ և 3-րդ ռեկրեացիոն գոտիների սահմանների նկարագրությանը:

 Տնտեսական գոտու այս հատվածների գերակշռող մասերում ռելիեֆը ժայռոտ է և պատված է քարերով: Անտառային տնկարկներ քիչ կան, ծառատեսակներից հանդես են գալիս չիչխանը և թփանման ուռին:

 Հատվածների եզրամասով անցնում է Սևան-Գավառ ավտոճանապարհի 9.3 կմ հատվածը: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 11.5 կմ:

9-րդ հատվածի տարածքը կազմում է 6128 հա: Այն գտնվում է «Սևան» ազգային պարկի արևմտյան և հարավային մասերում՝ 3-րդ, 4-րդ, 5-րդ և 6-րդ ռեկրեացիոն գոտիների, «Գավառագետ» արգելավայրի և «Լիճք-Արգիճի» արգելոցի միջև: Տնտեսական գոտու 11-րդ հատվածի սահմանների նկարագրությունը համապատասխանում է ազգային պարկի, «Գավառագետ» արգելավայրի, «Լիճք-Արգիճի» արգելոցի, 3-րդ, 4-րդ, 5-րդ և 6-րդ ռեկրեացիոն գոտիների սահմանների նկարագրությանը:

 Տնտեսական գոտու այս հատվածի ռելիեֆը հարթ է: Տարածքը պատված է անտառային տնկարկներով, հիմնական ծառատեսակներից հանդես են գալիս սոճին, բարդին, չիչխանը, գիհին և թփանման ուռին:

 Հատվածի եզրամասով անցնում է Սևան-Վարդենիս ավտոճանապարհի 21.2 կմ հատվածը: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 239 կմ: Հատվածի տարածքով անցնում են 7.2 կմ երկարությամբ բարձրավոլտ հոսանքի գծեր և 18.9 կմ գազամուղ: Տնտեսական գոտու այս հատվածում են Գավառագետ, Երանոս, Ձորագյուղ, Ծակքար, Բախտակ, Լիճք, Արգիճի, Մարտունի, Աստղաձոր, Զոլաքար և Վարդենիկ գետերի գետաբերանային հատվածները:

10-րդ հատվածի տարածքը կազմում է 947 հա: Այն գտնվում է «Սևան» ազգային պարկի հարավային մասում՝ Արփա-Սևան ջրանցքի և «Գիլլի» արգելոցի միջև: Հատվածի սահմանը անցնում է ազգային պարկի, «Գիլլի» արգելոցի, 6-րդ և 7-րդ ռեկրեացիոն գոտիների սահմաններով: Տնտեսական գոտու այս հատվածի ռելիեֆը հարթ է: Տարածքը պատված է անտառային տնկարկներով, ծառատեսակներից հանդես են գալիս սոճին, բարդին, և գիհին:

 Հատվածի եզրամասով անցնում է Սևան-Վարդենիս ավտոճանապարհի 6.2 կմ և միջնամասով՝ 5.5 կմ հատվածը: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 21.3 կմ: Հատվածի տարածքով անցնում է 6.7 կմ գազամուղ, հոսում են Արծվանիստ և Կարճաղբյուր գետերը:

11-րդ հատվածի տարածքը կազմում է 3325 հա: Այն գտնվում է «Սևան» ազգային պարկի հյուսիս-արևելյան մասում՝ Արեգունու լեռնաշղթայի հարավ-արևմտյան լանջերի վրա: Հատվածի սահմանն անցնում է ազգային պարկի և 1-ին ռեկրեացիոն գոտու սահմանների միջև: Տնտեսական գոտու 13-րդ հատվածի սահմանի նկարագրությունը համապատասխանում է ազգային պարկի և 1-ին ռեկրեացիոն գոտու սահմանների նկարագրությանը:

 Տնտեսական գոտու այս հատվածի ռելիեֆը կտրտված է բազմաթիվ ձորերով և ձորակներով: Այս հատվածում Արեգունու լեռնաշղթայի լանջերը ունեն մեծ թեքություններ:

 Հատվածում անտառային տարածքները հանդես են գալիս հատվածներով, ձորերում և ձորակներում, հիմնականում կազմված են սոճու, կաղնու և գիհու ծառուտներից: Հատվածը հարուստ է խոտաբույսերով:

Հատվածի եզրամասով անցնում է Շորժա-Ծովագյուղ ավտոճանապարհի 15.5 կմ հատվածը, որով սահմանակցում է 1-ին ռեկրեացիոն գոտուն: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 34 կմ: Հատվածի տարածքով անցնում են 12.1 կմ երկարությամբ բարձրավոլտ հոսանքի գծեր: Տարածքում գետերը հոսում են Արեգունու լեռնաշղթայի լանջերից և մշտական հոսք չունեն:

 

Տնտեսական գոտի

«Սևան» ազգային պարկի տնտեսական գոտու տարածքներն ընկած են հետևյալ հատվածներում՝ Սևան քաղաքից Ծովագյուղ, Լճաշենից Հայրավանք, Նորատուս թերակղզուց Ծակքար գետ, Արգիճի գետից Ծովակ գյուղ և Գեղամասար գետից Արտանիշ թերակղզի, ինչպես նաև Արեգունու հարավ-արևմտյան լեռնալանջերի վրա: Այս հատվածներում տնտեսական գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 11 184 հա (Քարտեզ 4):

Քարտեզ 4

1-ին հատվածի տարածքը կազմում է 388 հա: Այն գտնվում է «Սևան» ազգային պարկի հյուսիս-արևմտյան մասում՝ ազգային պարկի սահմանի և 1-ին ռեկրեացիոն գոտու միջև (Փամբակի լեռնաշղթայի Արջուտ լեռնաբազկի հարավ-արևելյան լանջից մինչև Ծովագյուղ): Տնտեսական գոտու 1-ին հատվածի սահմանի նկարագրությունը համապատասխանում է այս հատվածում ազգային պարկի և 1-ին ռեկրեացիոն գոտու սահմանների նկարագրությանը:

Տնտեսական գոտու այս հատվածի ռելիեֆը, թերակղզուց մինչև Սևան-Դիլիջան հին ճանապարհի վերջը թեք է, իսկ մնացած մասը` հարթ: Տարածքը պատված է անտառային տնկարկներով, որտեղ ծառատեսակներից գերակշռում են սոճին, բարդին, ակացիան և թեղին: Հատվածի միջնամասով, 5.3 կմ երկարությամբ, անցնում է երկաթգիծը, իսկ եզրամասով 5.5 կմ երկարությամբ` Դիլիջան-Սևան ավտոմայրուղին: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 11.3 կմ: Հատվածի տարածքով անցնում է 4.0 կմ երկարությամբ բարձրավոլտ հոսանքի գծեր և 700 մետր երկարությամբ անցնում է Ձկնագետ գետը:

2-րդ հատվածի տարածքը կազմում է 60.2 հա: Այն գտնվում է «Սևան» ազգային պարկի հյուսիս-արևմտյան մասում՝ ազգային պարկի սահմանի և 1-ին ռեկրեացիոն գոտու միջև (Հրազդան գետի և Ցամաքաբերդ գյուղի միջև): Տնտեսական գոտու 2-րդ հատվածի սահմանի նկարագրությունը համապատասխանում է ազգային պարկի և 1-ին ռեկրեացիոն գոտու սահմանների նկարագրությանը:

Տարածքի ռելիեֆը հարթ է, պատված նոսր անտառային տնկարկներով, որտեղ ծառատեսակներից գերակշռում են չիչխանը, թեղին և ուռին:

Հատվածի հարավային եզրամասով 1.3 կմ երկարությամբ անցնում է երկաթգիծը: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 2.6 կմ:

3-րդ հատվածի տարածքը կազմում է 159 հա: Այն գտնվում է «Սևան» ազգային պարկի հյուսիս-արևմտյան մասում՝ 1-ին և 2-րդ ռեկրեացիոն գոտիների, Լճաշեն և Չկալովկա գյուղերի միջև: Տնտեսական գոտու 4-րդ հատվածի սահմանի նկարագրությունը համապատասխանում է ազգային պարկի, 1-ին և 2-րդ ռեկրեացիոն գոտիների սահմանների նկարագրությանը:

 Տնտեսական գոտու այս հատվածի ռելիեֆը գրեթե հարթ է: Անտառային տնկարկներով պատված է միայն հատվածի հյուսիս-արևելյան մասը, որտեղ ծառատեսակներից գերակշռում են բարդին, չիչխանը և թեղին: Հատվածի միջնամասով 3.2 կմ երկարությամբ անցնում է Սևան-Գավառ ավտոճանապարհի հատվածը: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 9.1 կմ: Հատվածի տարածքով անցնում են 4.8 կմ երկարությամբ բարձրավոլտ հոսանքի գծեր:

4-8-րդ հատվածների տարածքները կազմում են 176 հա: Դրանք գտնվում են «Սևան» ազգային պարկի արևմտյան մասում՝ Նորաշեն-Հայրավանք գյուղերի միջև: 4-րդ հատվածը ընկած է 2-րդ ռեկրեացիոն գոտու, Նորաշենի արգելոցի և ազգային պարկի սահմանների միջև: 5-րդից 8-րդ հատվածներն ընկած են 3-րդ ռեկրեացիոն գոտու և ազգային պարկի սահմանների միջև: Տնտեսական գոտու 4-8 հատվածների սահմանների նկարագրությունը համապատասխանում է ազգային պարկի, Նորաշենի արգելոցի, 2-րդ և 3-րդ ռեկրեացիոն գոտիների սահմանների նկարագրությանը:

 Տնտեսական գոտու այս հատվածների գերակշռող մասերում ռելիեֆը ժայռոտ է և պատված է քարերով: Անտառային տնկարկներ քիչ կան, ծառատեսակներից հանդես են գալիս չիչխանը և թփանման ուռին:

 Հատվածների եզրամասով անցնում է Սևան-Գավառ ավտոճանապարհի 9.3 կմ հատվածը: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 11.5 կմ:

9-րդ հատվածի տարածքը կազմում է 6128 հա: Այն գտնվում է «Սևան» ազգային պարկի արևմտյան և հարավային մասերում՝ 3-րդ, 4-րդ, 5-րդ և 6-րդ ռեկրեացիոն գոտիների, «Գավառագետ» արգելավայրի և «Լիճք-Արգիճի» արգելոցի միջև: Տնտեսական գոտու 11-րդ հատվածի սահմանների նկարագրությունը համապատասխանում է ազգային պարկի, «Գավառագետ» արգելավայրի, «Լիճք-Արգիճի» արգելոցի, 3-րդ, 4-րդ, 5-րդ և 6-րդ ռեկրեացիոն գոտիների սահմանների նկարագրությանը:

 Տնտեսական գոտու այս հատվածի ռելիեֆը հարթ է: Տարածքը պատված է անտառային տնկարկներով, հիմնական ծառատեսակներից հանդես են գալիս սոճին, բարդին, չիչխանը, գիհին և թփանման ուռին:

 Հատվածի եզրամասով անցնում է Սևան-Վարդենիս ավտոճանապարհի 21.2 կմ հատվածը: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 239 կմ: Հատվածի տարածքով անցնում են 7.2 կմ երկարությամբ բարձրավոլտ հոսանքի գծեր և 18.9 կմ գազամուղ: Տնտեսական գոտու այս հատվածում են Գավառագետ, Երանոս, Ձորագյուղ, Ծակքար, Բախտակ, Լիճք, Արգիճի, Մարտունի, Աստղաձոր, Զոլաքար և Վարդենիկ գետերի գետաբերանային հատվածները:

10-րդ հատվածի տարածքը կազմում է 947 հա: Այն գտնվում է «Սևան» ազգային պարկի հարավային մասում՝ Արփա-Սևան ջրանցքի և «Գիլլի» արգելոցի միջև: Հատվածի սահմանը անցնում է ազգային պարկի, «Գիլլի» արգելոցի, 6-րդ և 7-րդ ռեկրեացիոն գոտիների սահմաններով: Տնտեսական գոտու այս հատվածի ռելիեֆը հարթ է: Տարածքը պատված է անտառային տնկարկներով, ծառատեսակներից հանդես են գալիս սոճին, բարդին, և գիհին:

 Հատվածի եզրամասով անցնում է Սևան-Վարդենիս ավտոճանապարհի 6.2 կմ և միջնամասով՝ 5.5 կմ հատվածը: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 21.3 կմ: Հատվածի տարածքով անցնում է 6.7 կմ գազամուղ, հոսում են Արծվանիստ և Կարճաղբյուր գետերը:

11-րդ հատվածի տարածքը կազմում է 3325 հա: Այն գտնվում է «Սևան» ազգային պարկի հյուսիս-արևելյան մասում՝ Արեգունու լեռնաշղթայի հարավ-արևմտյան լանջերի վրա: Հատվածի սահմանն անցնում է ազգային պարկի և 1-ին ռեկրեացիոն գոտու սահմանների միջև: Տնտեսական գոտու 13-րդ հատվածի սահմանի նկարագրությունը համապատասխանում է ազգային պարկի և 1-ին ռեկրեացիոն գոտու սահմանների նկարագրությանը:

 Տնտեսական գոտու այս հատվածի ռելիեֆը կտրտված է բազմաթիվ ձորերով և ձորակներով: Այս հատվածում Արեգունու լեռնաշղթայի լանջերը ունեն մեծ թեքություններ:

 Հատվածում անտառային տարածքները հանդես են գալիս հատվածներով, ձորերում և ձորակներում, հիմնականում կազմված են սոճու, կաղնու և գիհու ծառուտներից: Հատվածը հարուստ է խոտաբույսերով:

Հատվածի եզրամասով անցնում է Շորժա-Ծովագյուղ ավտոճանապարհի 15.5 կմ հատվածը, որով սահմանակցում է 1-ին ռեկրեացիոն գոտուն: Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է 34 կմ: Հատվածի տարածքով անցնում են 12.1 կմ երկարությամբ բարձրավոլտ հոսանքի գծեր: Տարածքում գետերը հոսում են Արեգունու լեռնաշղթայի լանջերից և մշտական հոսք չունեն:

 

 

<<Արտանիշի>> արգելոց

<<Արտանիշի>> արգելոցը գտնվում է ազգային պարկի արևելյան մասում, ընդգրկում է Արտանիշ թերակղզին (բացառությամբ ձախակողմյան հատվածի` Շորժա համայնքային հողերը) և Արտանիշի լճախորշի թերակղզուն հարող մասը: Տարածքը զբաղեցնում է 3640 հա մակերես, որից 2142 հա ցամաքային տարածք, իսկ 1498 հա` ջրային: Սահմանի ընդհանուր երկարությունը 25.9 կմ է: Արգելոցի տարածքը ձգվում է մոտ 11.7 կմ երկարությամբ և 7.8 կմ լայնությամբ: Արգելոցի նպատակն է ապահովել Արտանիշ թերակղզու մինչսառցային ժամանակաշրջանի բազմազան ռելիկտային բուսականության, գիհու նոսրանտառների և տափաստանների, ինչպես նաև որպես հազվագյուտ կենդանիների (գորշ արջ, այծյամ, վարազ, բեզոարյան այծ, ազնվացեղ եղջերու և այլն) միգրացիայի միջանցքի պահպանությունը:

Լճաշենի կիկլոպյան ամրոց-բնակատեղի

Լճաշենի ամրոց-բնակատեղին գտնվում է ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի Լճաշեն գյուղի հարավային ծայրամասում բարձրացող բլուրների վրա և զբաղեցնում առավել քան 35.0 հա տարածք: Տարածվում է 15 բլուրների, նրանց լանջերի ու ձորակների վրա: Ամրոցն իր դիրքով 50-100 մ հարաբերական բարձրությամբ իշխում է շրջակայքի վրա: Ամրոցի և բնակատեղիի արտաքին պարիսպների ընհանուր երկարությունը հասնում է շուրջ 5000 մետրի: Տարածքը և շրջակայքը խիստ քարքարոտ է, ծածկված կացարանների մնացորդներով: Լճաշենի ամրոցն ունի 2 միջնաբերդ և 22 մանր ու խոշոր քարաբուրգեր ու աշտարակներ: Ամրոց-բնակատեղին շրջապատող բարձր ու լայն պարիսպները կառուցված են բազալտի խոշոր ժայռաբեկորներից, որոնք անտաշ են, սակայն պարսպի որմերում հարմարեցված են այնպես, որ դրանց հարթ կողմերը նայում են դուրս:
Պարսպի լայնությունը միջինում 3,5 մ է, իսկ խոցելի տեղերում և միջնաբերդի մուտքերի մոտ հասնում է 5 և ավելի մետրի:
Լճի նահանջից հետո այստեղ պեղվել են թվով 430 դամբարաններ և 31 դամբարանաբլուրներ, որոնք տրամադրել են Ք.ա. IV հազարամյակից մինչև Ք.ա. II հազարամյակի երկրորդ կեսերին վերաբերվող նյութական մշակույթի մնացորդներ: Վաղ շրջանի թաղումները (Ք.ա. IV — III հազարամյակներ) ներկայացված են քարարկղային և վերգետնյա թաղումներով, Ք.ա II հազարամյակի առաջին կեսի թաղումները՝ հիմնահողային խցերով են: Ք.ա II հազարամյակի երկրորդ կեսի թաղումները հիմնականում, կրկին, դառնում են քարարկղային: Լճաշենի հնագիտական ուշագրավ հուշարձանների շարքում է նաև Վանի թագավորության Արգիշտի I արքայի թողած սեպագիր արձանագրությունը:
Այս արձանագրության մեջ Արգիշտի I-ը պատմում է դեպի Սևանա լճի ավազանը կատարած իր արշավանքի և Իշտիկունի քաղաքի գրավման մասին, որն էլ, հավանաբար, հենց Լճաշենի ամրոց-բնակատեղին է:
Արձանագրությունն արված է ժայռաբեկորի վրա, որը նախկինում, մինչև լճի ջրերի իջեցումը եղել է ափամերձ գոտի և նայել է դեպի լիճը, իսկ այժմ գտնվում է գյուղի կապի բաժանմունքի հարևանությամբ:
Արձանագրությունը, լինելով Վանի թագավորության վիմագրական տարեգրության մի փայլուն օրինակ, լրացնում է Լճաշեն գյուղի հնագիտական հուշարձանների ուշագրավ համալիրը և լույս սփռում Գեղարքունիքի հնագույն պատմության իրադարձությունների վրա ընդհանրապես:

Շարունակել կարդալ “Լճաշենի կիկլոպյան ամրոց-բնակատեղի”